Ένα μήνυμα μιας φίλης στο διαδίκτυο «Τρύγος,
μονοπάτια μεθυσμένα, σταφύλι στο τραπέζι και το γιασεμί σε οργασμό»,
μου ξανάφερε στο νου εκείνες τις σπάνιες εικόνες του τρύγου, αλλά και
του καλοκαιριού μιας εποχής …που φαίνεται τόσο μακρινή και όμως είναι τόσο
κοντινή. Πως περνάνε τα χρόνια βρε
Νίκη(!)
Μπροστά
από το σπίτι της γιαγιάς ήταν οι απλώστρες τις σταφίδας. Πάντα κάθε Αύγουστο
θυμάμαι ο τόπος να γεμίζει από χαρούμενες φωνές των εργατών, γυναικών και
ανδρών που ερχόταν να δουλέψουν στη σταφίδα στο χωρίο μου. Το ανθρώπινο
μελισσολόι κάθε Αύγουστο αποτελούσε μια ξεχωριστεί στιγμή για την ζωή της
αγροτικής κοινότητας. Γυναίκες με τα λευκά μαντίλια, οι τρυγητές, σφιχτοδεμένα
στο κεφάλι και στο πρόσωπο για να τις προστατεύουν από τον Αυγουστιάτικο ήλιο,
που ήταν σα να έβρεχε φωτιές από τον ουρανό, και άνδρες λυγερόκορμοι με τα
δυνατά τους σώματα να μεταφέρουν στο ώμο
σε πλεκτά κοφίνια τους καρπούς του τρύγου στις απλώστρες, μέσα από τραγούδια
και πειράγματα, σε μια διονυσιακή κατάνυξη. Έτσι θυμάμαι τον τρύγο τότε.
Σημαντικό
μέρος από το τοπίο της Κρήτης, δυστυχώς χάθηκε στη πορεία, μαζί με ανθρώπινες
σχέσεις και αξίες . Είναι «μοναδικό» όπως χαρακτηρίστηκα γράφει ο Oliver Rachham – Jennifer Moddy[1]
, που ζωγράφισε την παιδικότητα μας. Ήταν η ιστορία αιώνων και έμενε
αναλλοίωτη ή με πολύ μικρές αλλαγές, πριν το ερχομό της Τουριστοκρατίας, του
νεοπλουτισμού, του ακατάσχετου καταναλωτισμού, του ατομικισμού, και της
ισοπέδωσης του φυσικού τοπίου ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Χάθηκαν
οι αμμόλοφοι με τα κρινάκια (pancratium maritimum)
και τις ξερολιθιές, το τσιμέντο
κατάστρεψε την αισθητική του Κρητικού, και ο ερχομός της μπουλντόζας ισοπέδωσε
τα πάντα. Το πιο φτωχό οδικό δίκτυο, μέσα σε λίγα χρόνια έγινε το πιο πυκνό σε
δρόμους, αγροτικούς και κτηνοτροφικούς στο πλανήτη γη. Δρόμοι παντού που σε
πολλές περιπτώσεις δεν οδηγούν πουθενά εκτός από την διάβρωση στα εδάφη και την
καταστροφή του τοπίου.
Η
άναρχη ανάπτυξη χωρίς χωροταξία, πολεοδόμηση, χαρακτηρισμό χρήσεων γης, οδήγησε
μέσα σε λίγα χρόνια στη καταστροφή του μοναδικού Κρητικού τοπίου, στην
εγκατάλειψη παραδοσιακών καλλιεργειών και παραγωγών, μετατρέποντας τον «κάμπο»
όπως τον μάθαμε παιδιά με τα σπαρτά του σε δημητριακά τον Ιούνιο – Ιούλιο με το
θερισμό και τα μποστάνια τα καλοκαιρινά του Αύγουστου, σε ένα απέραντο νεκροταφείο από τσιμεντένια
ξενοδοχεία.
Από
την «Βίγλα» σαν ανέβαινα παιδί θυμάμαι που αγνάντευα μέχρι πέρα το φρούριο
της Φορτέτζας στη πόλη της Ρεθύμνης, να
κυματίζουν τα σπαρτά το μήνα Ιούνη σε ένα
απέραντο χρυσαφί χρώμα που ενωνόταν με τον βαθύ μπλε της θάλασσας,
δημιουργώντας μοναδικές αποχρώσεις,
ιδιαίτερα το ηλιοβασίλεμα. Και όλος εκείνος ο κάμπος καλλιεργούνταν με το
ζευγάρι και το άροτρο, που σέρνανε τα μουλάρια, με τους ηλιοψημένους
λεβεντόκορμους ζευγολάτες. Ο κάμπος με τις αυτοσχέδιες καλύβες, το προσωρινό καλοκαιρινό καταφύγιο,
για τις ανάγκες του μποστανιού, που έκανε πολλούς από το χωριό να μετακομίζουμε
δύο χιλιόμετρα στην παραλία. Η γη και τα περιβόλια το καλοκαίρι ξεδιψούσαν και
μεγάλωναν τα φυτά με τον κάραβο (αυλάκι), και το σκαπέτι (τσάπα), που πριν χαράξει ο ήλιος και σβήσει η πούλια και
ο αυγερινός είχε ολοκληρωθεί η τελετουργία του ποτίσματος. Και ο ουρανός εκτός που έριχνε τις φωτιές του
καλοκαιρινού ήλιου, ήταν μαύρος από σμήνη κοράκων που εποφθαλμιούσαν την τροφή
από τα μποστάνια, οχυρωμένα με λογής - λογής σκιάχτρα για να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις από τον
ουρανό του σταχτόμαυρου κόρακα.
Είχε
όμως το καλοκαίρι κάτι το μοναδικό που δεν πρόκειται ποτέ να πάψει να με
συνοδεύει στις αναπολήσεις μου από τα παιδικά μου χρόνια και την ζωή στις
αγροτικές κοινότητες. Ήταν οι στιγμές που φορτωνόταν στο κάρο, όλα μαζί τα
παιδιά του χωριού για να μεταφερθούν μαζί με τις μαμάδες, θείες ή γιαγιάδες στην
παραλία για μπάνιο. Όταν φτάναμε το
πρώτο που κάναμε ήταν να μαζέψουμε τα εκατοντάδες χελωνάκια που μόλις είχαν
γεννηθεί και έτρεχαν να μπουν στη θάλασσα που τους εξασφάλιζε την σωτηρία της
ζωής. Διαφορετικά θα κατέληγαν σε μια σιδερένια σκάφη που κάποιο από τα παιδιά
κουβαλούσε και την γεμίζαμε με θαλασσινό νερό για να την πάρουμε μαζί μας και
μέχρι που να αντέξουν την ιδιότυπη αφαίρεση της ζωής τους που ήταν προδιαγεγραμμένη,
όμως εμείς σαν παιδιά δεν μπορούσαμε να
το συνειδητοποιήσουμε. Τότε η θαλάσσια χελώνα ΚΑΡΕΤΑ- ΚΑΡΕΤΑ δεν ήταν
προστατευόμενο είδος, ούτε οι οργανώσεις για την προστασία της θαλάσσιας
χελώνας υπήρχαν.
Όμως
προδιαγεγραμμένος ήταν και ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ, γιατί εμείς δεν
μεριμνήσαμε με σύνεση και σωφροσύνη αυτό που παραλάβαμε από τους παππούδες και τους πατεράδες μας να το παραδώσουμε στις επόμενες γενιές. Αντίθετα μαζί με το
θάνατο του τοπίου σε πολλές περιπτώσεις αλλοιώσαμε ανθρωπολογικά και φυσικά και
τους ίδιους τους εαυτούς μας, δηλαδή τους Κρητικούς. Στη παχυσαρκία στα παιδία
και στη χοληστερίνη είμαστε στις πρώτες θέσεις μαζί με την Μάλτα και την Κύπρο στην ΕΕ. Όταν μέχρι και την δεκαετία
του 60, όπως λέει συχνά ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου
Κρήτης κος Καφάτος, «στατιστικά δεν ήταν μετρήσιμα μεγέθη», και δεν μας
απασχολούσαν καθόλου σαν προβλήματα υγείας.
Η
Κρητική διατροφή που τόσο υμνήθηκε στη περίοδο της Τουριστικοκρατίας, ασφαλώς
χωρίς τα υλικά της δεν μπορεί να υπάρξει, όπως λέει σοφά ένας παλιός.
Εγκαταλείφθηκε, και μαζί με την επανάσταση του «τετράτροχου» νέου φετίχ του
πολιτισμού μας, πάψαμε να κινούμαστε και να περπατάμε, με τα γνωστά
αποτελέσματα στην φυσική μας κατάσταση και στην υγεία του πληθυσμού.
Αρτεμάκης
Μιχάλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου